Postępujące zmiany klimatu i ich konsekwencje powodują rosnące oczekiwania społeczeństwa związane z podejmowaniem różnego rodzaju inicjatyw o charakterze prośrodowiskowym. Tym samym za jedno z największych wyzwań XXI wieku można uznać przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmian klimatu oraz adaptację do nich. Sytuacja ta dotyczy również Polski, w tym jednostek samorządu terytorialnego, które będąc najbliżej ludzi, będą musiały stawić czoła temu wyzwaniu.
Obecnie większość Polaków nie tylko zauważa zagrożenia wynikające ze zmian klimatu, ale jest także świadoma i gotowa do współdziałania na rzecz ograniczania negatywnych konsekwencji tego procesu, które dotykają ich bezpośrednio.
Dlatego dziś coraz większego znaczenia nabiera „zielone budżetowanie”. To postulowany przez organizacje międzynarodowe ewolucyjny system zmian finansów publicznych, nakierowany na zwiększenie finansowania inwestycji „zielonych”, który umożliwi wypełnienie celów polityki klimatycznej.
Takie podejście zyskuje na znaczeniu nie tylko w świetle wdrażania przez kraje europejskie „zielonych budżetów”, ale także w związku z ratyfikacją Umowy Paryskiej czy przyjęciem Europejskiego Zielonego Ładu. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że już dwie trzecie krajów członkowskich UE wprowadziło zasady lub elementy „zielonego budżetowania”, a kolejne państwa deklarują chęć wdrożenia tych rozwiązań w najbliższych latach.
Na przykładzie doświadczeń międzynarodowych można wskazać, iż główne przesłanki zazielenienia budżetów lokalnych, istotne z punktu widzenia władz lokalnych, to:
- efektywniejsze gospodarowanie środkami na inwestycje zielone,
- poprawa skuteczności pozyskiwania i wydatkowania środków dedykowanych ochronie środowiska,
- większa efektywność zarządzania lokalnymi zasobami naturalnymi,
- poprawa w zakresie przeciwdziałania i skuteczności zarządzania lokalnymi kryzysami środowiskowymi,
- polepszenie wiedzy i świadomości społeczności lokalnej co do zadań samorządowych w zakresie ochrony środowiska i włączenie się w ich realizację,
- wyraźny sygnał realizacji przez władze lokalne celów polityki środowiskowej, w tym przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu.
Obecnie w Polsce nie ma możliwości oceny (również społecznej) zaangażowania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w realizację inwestycji i finansowanie działalności o charakterze „zielonym”. Jedyny projekt, który został zainicjowany przez Ministerstwo Środowiska, umożliwił opracowanie Planów adaptacji do zmian klimatu do 2030 roku przez grupę 44 miast na prawach powiatu. Łączne potrzeby finansowe tych miast zostały oszacowane na poziomie 31 mld zł.
Na tej podstawie naukowcy z Instytutu Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu we współpracy z Fundacją Miasto podjęli się zaproponowania Indeksu Zielonych Finansów Samorządowych. Indeks ten będzie opierał się na publicznie dostępnych danych w zakresie zaangażowania finansowego jednostek samorządu terytorialnego w realizację inwestycji zrównoważonych środowiskowo. Warto nadmienić, że pierwsze szacunki dotyczące poziomu zielonych wydatków majątkowych zostały wykonane przez prof. Kamillę Marchewkę-Bartkowiak oraz dr Daniela Budzenia w ubiegłym roku. W raporcie Zielone Finanse 2022, zaprezentowanym podczas Europejskiego Kongresu Finansowego w Sopocie, odbywającego się w ramach Local Trends 2022, autorzy wskazali, że w latach 2014-2020 wszystkie jednostki samorządu terytorialnego wydatkowały łącznie 53,8 mld zł na wydatki majątkowe o charakterze „zielonym”.
Autorzy zwrócili również uwagę na udział wydatków majątkowych „zielonych” w łącznej kwocie wydatków majątkowych, który w 2020 r. w przypadku gmin kształtował się na poziomie 25%, a w przypadku miast na prawach powiatów na poziomie 20%. Dodatkowo wskazano, że realizacja inwestycji o charakterze „zielonym” jest ściśle powiązana z uzyskaniem dofinansowania zewnętrznego, w tym ze środków zagranicznych.
Partnerem kluczowym Indeksu Zielonych Finansów Samorządowych jest InPost.
Bank Gospodarstwa Krajowego w swoim raporcie Zrównoważony rozwój na tle wyzwań inwestycyjnych i sytuacji finansowej polskich samorządów (2022) potwierdza, że temat ten zyskuje na znaczeniu również w oczach instytucji finansujących działalność inwestycyjną jednostek samorządu terytorialnego za pomocą instrumentów dłużnych, takich jak np. kredyty czy obligacje. Z zielonych obligacji skorzystało już bowiem miasto Łódź, o czym informowaliśmy w 2021 r. (https://www.miasta.pl/aktualnosci/lodz-zielone-obligacje-na-dzialania-proekologiczne).
W powyższym kontekście istotnego znaczenia nabiera zatem nie tylko Ranking Zielonych Finansów Samorządowych, ale także szeroka dyskusja uwzględniająca zarówno potrzeby i możliwości finansowego zaangażowania jednostek samorządu terytorialnego w realizację celów klimatycznych, jak również utrzymania lokalnego bezpieczeństwa środowiskowego. Te i inne kwestie zostaną poruszone podczas debaty „Zielone Finanse Samorządowe” na Europejskim Forum Samorządowym Local Trends w Poznaniu 18 października br.
Debatę poprzedzi ogłoszenie wyników pierwszego rankingu poświęconego zielonym finansom samorządowym zorganizowanego przez Fundację Miasto. Ogłoszenie wyników rankingu będzie miało miejsce podczas wieczornej gali pierwszego dnia Local Trends.
Tekst ukazał się w nr 8 (305) Miesięcznika „Samorząd Miejski”